Η λειτουργία του μοντέλου ειναι απλή: ο δήμος ή η κάθε τοπική κυβέρνηση ορίζει ένα ποσό (από μερικές δεκάδες χιλιάδες μέχρι αρκετά εκατομμύρια ευρώ), το οποίο διαθέτει στους πολίτες μιας γεωγραφικής ενότητας, ορίζοντας έναν ή περισσότερους τομείς πολιτικής (πχ αθλητισμός, υγεία, παιδεία, κοινωνικές δομές) ώστε αυτοί να αποφασίσουν σε ποια έργα θα δαπανηθεί. Πρόκειται δηλαδή για προϋπολογισμό εξόδων. Η τοπική κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για την ενημέρωση των πολιτών, την προώθηση της ιδέας, την παροχή τεχνικών γνώσεων, την υποβοήθηση της διαδικασίας, αλλά όχι την καθοδήγησή της.
Το μοντέλο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού είναι αρκετά διαδεδομένο σε αρκετές σύγχρονες κοινωνίες – ιδιαίτερα σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης- σε ολόκληρο τον κόσμο. Λισαβόνα, Παρίσι, Σάο Πάολο, Νέα Υόρκη, Χαλάνδρι, Κηφισιά το έχουν ήδη εφαρμόσει και υϊοθετήσει. Στη Σκανδιναβία οι συμμετοχικοί προϋπολογισμοί εντάσσονται στο πλαίσιο της τάσης εκσυγχρονισμού των κρατών, ενώ στην Αγγλία χρηματοδοτούνται πλέον επίσημα από τη Βρετανική κυβέρνηση. Η Αθήνα, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, η Στερεά Ελλάδα αλλά και πρόσφατα η Αγία Νάπα σχεδιάζουν την υλοποίησή του μέσα στο 2018.
