Η διάγνωση της ασθένειας λένε ότι είναι το ήμισυ της θεραπείας. Είναι εξαιρετικής σημασίας λοιπόν να εντοπίσουμε αν ο εφιάλτης τον οποίο ζει η Κυπριακή κοινωνία σήμερα είναι μια συγκυριακή εφήμερη κρίση ή το απότοκο μιας ιστορικής παρακμής. Είναι πράγματι καθαρά οικονομικοί οι λόγοι της κρίσης που μας μαστίζει ή βαθύτεροι; Άλλωστε περιόδους οικονομικής ύφεσης έχουμε ξαναδιαβεί, παρατεταμένες περιόδους ηθικής κρίσης και εξαθλίωσης στο μέγεθος της σημερινής πραγματικότητας ίσως όχι.
Επικρατεί τα τελευταία χρόνια μια άποψη όχι μόνο λανθασμένη αλλά και επικίνδυνη. Έχει γίνει και σλόγκαν, “χιτάκι”, μια πιασάρικη φράση που επιστρατεύεται για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Ακούω επανειλημμένα ότι το “νόμιμο δεν σημαίνει και απαραίτητα ότι πρέπει να είναι και ηθικό”. Και τούτη η αντίληψη με αφήνει πάντα απορημένο και με προβληματίζει. Έχουμε καλλιεργήσει τις άμυνες που θα μας προστατεύσουν από κάθε λογής κρίσεις, οικονομικές, επεμβατικές. Μπορεί η οικονομική ύφεση που βιώνουμε να μας αποδυνάμωσε αλλά έχουμε την ελπίδα ότι κάποτε θα τελειώσει. Τι γίνεται όμως με τις κρίσεις αξιών; Δεν έχουμε προετοιμαστεί για αυτό το ενδεχόμενο, ή ίσως να έχει εισβάλει απρόσμενα στις κοινωνίες μας αυτός ο κίνδυνος που αργήσαμε να τον εντοπίσουμε.
Είναι πολλοί που διατείνονται με περίσσια αυτοπεποίθηση και “προθυμία” να μας διδάξουν ότι οι αναπτυγμένες κοινωνίες ακολουθούν τους νόμους και ότι το να τηρούμε τους ηθικούς κανόνες απλά αποτελεί μια ρομαντική πλάνη. Αυτό όμως δεν είναι το χειρότερο. Αυτό που που με αποσυντονίζει, που αποπροσανατολίζει την πυξίδα του κοινωνικού μου γίγνεσθαι είναι ότι αυτοί οι οποίοι προσπαθούν να μας πείσουν για την επικράτηση του νόμιμου επί του ηθικού είναι πρόσωπα “πολιτικά”, “άρχοντες”. Αυτοί στους οποίους εμπιστευτήκαμε το παρόν και το μέλλον μας, απλά και μόνο για να εξαργυρώσουν τα αξιώματά τους για όφελος προσωπικό, πάντα εις βάρος του συνόλου. Αυτό αποτελεί ίσως την πιο αδίστακτη αντικοινωνική συμπεριφορά της εξουσίας, η απανθρωπιά της αδιαφορίας για κάθε λογική κοινωνικού υπουργήματος.
Όσο και αν θα ήταν ιδεατό, τουλάχιστον στα δημοκρατικά πολιτεύματα, οι ηθικές αρχές δεν κατοχυρώνονται διά της νομοθεσίας. Ίσως η υπερβολική εμπιστοσύνη στην ευθιξία και στις “αρετές” των ανθρώπων που μας διοικούν, να μας κράτησαν για χρόνια στο λήθαργο, άλλωστε σπάνια εξετάζεις αν το αυτονόητο ισχύει ή εφαρμόζεται. Δυστυχώς όμως κάποιοι έμαθαν να υπηρετούν σκοπιμότητες·όχι σκοπούς. “Όποιος θυσιάζει το σκοπό στην σκοπιμότητα είναι σαν να δολοφονεί οράματα” είχε πει ο Σαράντος Καργάκος. Αυτά τα οράματα όμως δεν ήταν δικά τους για να τα ποδοπατήσουν!
Και τώρα τι; Έχουμε την πολυτέλεια να εγκαταλείψουμε κάθε ελπίδα, να θεωρήσουμε ότι η κατηφόρα δεν έχει επιστροφή; Σαφώς όχι. Έχω την πεποίθηση ότι η κοινωνία αγρυπνεί σε όλα. Ίσως αυτή η κρίση να χρειαζόταν, μπορεί να αποτελεί την αφύπνισή μας. Όπου δεν έχει προνοήσει το θετό, το γραπτό Δίκαιο, υπάρχει το άλλο, το άγραφο που παραγγέλει. Έχει κι αυτό τις κυρώσεις του και τιμωρεί κάποτε σκληρότερα από τα δικαστήρια. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ως τη σκληρότερη ποινή την κοινωνική ανυποληψία. Θα θεωρηθεί ασφαλώς ρομαντική και αφελής η άποψη ότι με το να τους αγνοήσουμε θα καταφέρουμε κάτι. Σίγουρα αποτελεί και “φιλοφρόνηση” αν εμπιστευτούμε ξανά την “ευθιξία” τους. Άλλωστε μέσω της ατομικής τους υπερτροφίας οδήγησαν τον τόπο σε μαρασμό ενώ οι ίδιοι πλούτιζαν.
Χρειάζονται τομές, βαθιές και ουσιαστικές, κοινωνική επιταγή. Αλλά το νυστέρι εδώ δεν πρέπει να αναλύει απλώς. Δεν ανατέμνει για να γνωρίσει. Κόβει για να διαλύσει! Το λαϊκό αίτημα δεν μπορεί να είναι να αλλάξουν τα πρόσωπα ή έστω οι συμπεριφορές. Να αλλάξει ο τρόπος. Ο τρόπος που οι κατέχοντες θέσεις ελέγχονται, ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι θεσμικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, ο εξοβελισμός της ιδιοτέλειας και της αισχρότητας. Παρακμή σημαίνει να έχουν πάψει να λειτουργούν, για δεκαετίες, «πειθαρχικά συμβούλια» κρίσης παραπτωμάτων, παρανομιών, αντικοινωνικής συμπεριφοράς των υπαλλήλων του κράτους. Nα έχει καταργηθεί θεσμικά η αξιολόγηση ικανοτήτων, αποδοτικότητας, ποιότητας, εργατικότητας ή φυγοπονίας στις υπηρεσίες του δημοσίου. Είναι αυτή την παρακμή που πρέπει να “κόψουμε”.
Η ατιμωρησία ή έστω η τιμωρία με το “πούπουλο” δεν είναι λύση. Ούτε καν η φυλάκιση των υπευθύνων. Γιατί να επωμιστεί η κοινωνία τα έξοδα διατροφής τους και μετά αυτοί να βγούν και πάλι για να απολαύσουν τους καρπούς της πλιάτσικάς τους; Ας μέινουν ελεύθεροι, να τους απομονώσει η κοινωνία. Η στοιχειώδης λογική λέει ότι για να ξαναλειτουργήσουν το κράτος και η οικονομία χρειάζεται χρήμα. Το χρήμα υπήρχε και το καταλήστεψαν λωποδύτες με ονοματεπώνυμο και διεύθυνση. Έχει τεράστια συβολική -αλλά και οικονομική-σημασία να δημευθούν οι περιουσίες των αυτουργών ή συνεργών έστω της καταστροφής. Δεν γνωρίζω αν είναι νόμιμο αλλά σίγουρα είναι ηθικό. Όμως ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας τα λόγια του Φρεντερίκ Μπαστιά, ότι δηλαδή “όταν ο νόμος και η ηθική συγκρούονται μεταξύ τους, ο πολίτης έχει τη σκληρή επιλογή είτε να χάσει την αντίληψή του περί ηθικής είτε να χάσει το σεβασμό του προς τους νόμους”.
Η Κυπριακή κοινωνία πρέπει και δικαιούται να σταθεί στα πόδια της, να ξαναζήσει. Πρέπει να σταθεί στα πόδια της γιατί έχει ακόμα ανθρώπινη ποιότητα πολύτιμη. Τα τελευταία χρόνια ίσως κάποιοι να έχουν χλευάσει, αγνοήσει και μειώσει αυτή την ποιότητα αλλά ακόμα υπάρχει, και αξίζει πολύ περισσότερα!
